Otomatizm, bilinçaltından veya rüyalardan kaynaklanan imgelerin, düşüncelerin veya duyguların spontane bir şekilde ifade edilmesini hedefler.
Resimde otomatizm kavramı, 20. yy sanat akımlarından olan Sürrealizm ve Dadaizm ile ortaya çıkmış bir kavramdır. Otomatizm tekniğinde amaç; ressamların bilinçli düşüncelerini bir kenara bırakıp, otomatik olarak, rastlantısal çalışmalarıdır. Böylelikle, Bilinç altı devre dışı bırakılıp sanatçının bilinçaltına ulaşılabileceğine inanmışlardır. Otomatik bir şekilde, bilinçaltından çıkan eserlerin daha rüyasal ve rastlantısal görüneceğini savundular.
Otomatizm Tekniğinde ressam, bilinçaltını açığa çıkarmak için yapacağı eseri önceden planlamaz. Her şey spontane bir şekilde gerçekleşir. Bu sayede bilinçli düşünce, eserin yapılması sürecine dahil olmayacağı için bilinçaltından gelen veya rüya kaynaklı imgeler ortaya çıkacaktır. Sürrealizm akımının önemli temsilcilerinden olan Salvador Dali’nin uzun ince bacaklı filleri ve alevler içerisindeki zürafası gibi imgeleri bilinçaltının aktarımına örnek olarak verilebilir.
Otomatizm tekniğinde sanatçı, bilinçli zihnini aşarak daha içgüdüsel çalışır. Düşünceleri aşarak daha derin ve duygusal ifadeleri esere aktarır.
Otomatizm ve Dada
Otomatizm tekniği, Dada akımı ile ortaya çıkmıştır. Dada akımı, 1. Dünya Savaşı yıllarında ortaya çıkan bir akım olduğu için sanatçılar savaşın yıkıcı etkilerini eleştirmek istemişlerdir. Savaştan kaçan bir grup öfkeli sanatçının kurduğu bu akım savaş, burjuvazi ve politika karşıtıdır. Hatta Dadaist sanatçılar aslında sanata da karşıydı. O dönemlerde oldukça popüler olan klasik anlamdaki sanat anlayışına karşı çıktılar. Onlara göre sanatta önemli olan teknik beceri ve estetik değildi. Dadaistlerin anlatmak istedikleri, insanlara aktarmak istedikleri fikirleri vardı ve bu fikirler estetik değerlerden daha önemliydi. Fikirlerini aktarmak için anlamı olmayan, absürt işler yaptılar. Böylelikle gündelik hayattaki olayların ne kadar saçma olduğuna dikkat çekmek istediler. Bu nedenle Dadaist sanatçıların işlerinde otomatizm tekniği önemli bir yer tutar. Dadaistlerin, gazeteden ve magazinlerden rastgele imgeler ve kelimeler kesip bunları havaya atıp düştükleri şekilde oluşturdukları kolajlar otomatizm tekniğine güzel bir örnektir.
Otomatizm Tekniğinin Amacı
Otomatizm tekniğinde amaç bilinçli zihin kullanılmadan, içgüdüsel bir şekilde çalışmaktır. Sanatçılar yapacakları eseri önceden planlamaz ve rasyonel olarak düşünmezler. Bu sayede düşünceler devre dışı bırakılmış olur. Düşüncelerin devre dışı bırakılmasıyla bilinçdışı imgeler ortaya çıkmaya başlar. Bu teknik sayesinde sanatta artık önemli olan teknik beceri ve estetik değer olmaktan çıkmıştır. Bu kavramlar yerine yaratıcılık ve aktarılmak istenen düşünceler önem kazanmıştır. Otomatizm tekniği ile bilincin sınırladığı alanlar genişler ve sanatçıya daha özgür çalışması için alan oluşturur.
Otomatizm Tekniğini Kullanan Sanatçılar
- Max Ernst: Dadaizm akımında da etkili olan Max Ernst, daha çok Sürrealizm akımında etki göstermiştir. Özellikle geliştirdiği Frotaj tekniği ile otamatizmin ve rastlantısal sanatın büyümesini sağlamıştır.
- Salvador Dalí: Sürrealizmin en tanınmış sanatçılarından biri olan Salvador Dalí, otomatizmi resimlerinde çokça kullanmıştır. Rüyalar, bilinçaltı imgeleri ve psikanalizden esinlenerek, gerçeküstü ve şaşırtıcı kompozisyonlar oluşturmuştur. Dali, bilinçaltını resimlerine yansıtmak istediği için otomatizm tekniğinden çokça faydalanmıştır.
