Hümanizm, 14. ve 17. yüzyıllar arasında batı dünyasında felsefe, sanat ve edebiyat alanlarında görülen, insanı temel alan bir düşünce ve sanat akımıdır.
Hümanizm hareketinin merkezinde, insanın ve bireyin dünyadaki en harika şey olduğu ve yapılan tüm işler insan ruhunu temel alarak yüceltilmesi gerekildiği yer almaktadır. Bu düşünce felsefesi, insanın sosyolojik yaşamında, düşünce prensibinde, sanat anlayışında çok büyük değişikliklere hatta devrime neden oldu. Öyle ki bu sürecin sonunda batı dünyasında hümanizmi yani insanı temel alan rönesans dönemi ortaya çıktı. Hümanizm düşünce felsefesi, dini düşünceye, sanatta dini figürlere, skolastik düşünceye çok büyük darbeler vurmuştur. Bu düşünce zamanla reformist hareketler de sebep olmuş, aydınlanma çağını başlatmıştır.
Hümanizm akımının en büyük etkisini sanat alanında görmekteyiz. Rönesansın başlangıcı olarak görülen hümanizm, ortacağın sanat anlayışını kökten değiştirdi. Dini figürlerin ve motiflerin ağırlıklı olduğu, sanat anlayışını, insan ve doğa merkezli bir anlayışa evriltti.
İçerik
Hümanizm Felsefesi ve Hümanizmin Ortaya Çıkışı
Hümanizm düşünce yapısı 14.Yüzyılda klisenin klasik insana biçtiği değere karşı bir düşünce olarak ortaya çıktı. Bir katolik şair olan Petrarch, hümanizmi klisenin klasik düşünce yapısına karşı çıkarak, tanrının insana büyük yetenekler bahşettiğini ve insanın ruhunun o kadar aciz olmadığını söyleyerek ortaya çıkardı. Bu düşünce yapısı klisenin insanın aciz, merhamete muhtaç düşüncesine karşı çıkmataydı. Bu düşüncecesinden dolayı Petrarch Hümanizmin ilk temsilcilerinden hatta kurucularından kabul edilmektedir.
Hümanizmin, Sanata Etkisi ve Sanat Akımı Olarak Ortaya Çıkması
Orta çağda sanat, daha çok ruhban sınıfın gerçekleştirdiği, dini içerikli metinler, süslemeler, figürlerin olduğu ve tamamen tanrıya övgülerin yapılması amacıyla gerçekletirelen uğraştı. Özellikle 14.yüzyılda, edebi eserlerde dini övgülerden ziyade insanı temel alan eserler ortaya çıkmıştır. Hümanizm akımı insan temelli olduğundan sanatçının kendi benliğinin yüceltmesi konusunda oldukça fayda sağlayacaktır. Bu sebepten dolayı, ortaçağdan çok fazla sanatçı tanımıyorken, hümanizmden sonra sanatçılar ve eserleri tanınmaya, aktarılmaya başladı. Bunun sebebi ortaçağ sanatının, dine yönelik olması, oluşturulan tüm kurguların ilahi metinlere dayandırılması sanatçının bireyselliğini çok kısıtladı. Hümanizmde ise sanatçılar eserlerinde kendilerinden çok fazla şey kattığından, sanatçı, sanat eseri gibi kavramlar daha netleşti. Sanat artık dini, tanrıyı yüceltmek yerine, insanı, bireyi, bireyin potansiyellerini ve becerilerini yücelten bir anlayışa büründü.
Hümanizmin Temsilcileri
Hümanizm bir felsefi yaklaşım olarak başlamış lakin sanatın bir çok dalında etkilerini göstermiştir. Özellikle rönesans dönemindeki sanatçılar hümanizm akımından oldukça etkilenmiş ve sanatlarında bu akımın izlerine yer vermiştir. Edebi ve felsefi olarak hümanizm temsilcileri şunlardır:
- Francesco Petrarca (1304-1374): Hümanizmin öncüsü olarak kabul edilen İtalyan yazar ve şairdir. Latince ve İtalyanca şiirler yazmıştır.
- Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494): İtalyan düşünür ve filozoftur. “İnsanın Dignityası Üzerine” adlı eseriyle tanınır.
- Desiderius Erasmus (1466-1536): Hollandalı düşünür ve Katolik rahiptir. “Deliliğe Övgü” adlı eseriyle tanınır.
- Michel de Montaigne (1533-1592): Fransız yazar ve düşünürdür. “Denemeler” adlı eseriyle ün kazanmıştır.
- Thomas More (1478-1535): İngiliz hümanist yazar, devlet adamı ve hukukçu olarak bilinir. “Ütopya” adlı eseriyle tanınır.
- Niccolò Machiavelli (1469-1527): İtalyan düşünür, tarihçi ve devlet adamıdır. “Prens” adlı eseriyle ün kazanmıştır.
Aynı zamanda özellikle rönesans dönemi sanatçıları da bu düşünce akımından etkilenmiş ve bu akım rönesansın başlangıcına sebep olmuştur.
Hümanizmin Özellikleri Nelerdir?
Hümanizm felsefi bir düşünce olarak başlamıştır. Daha sonradan çok büyük şekillenmiş ortaçağın ve batı felsefesinin, hristiyanlık reformunun öncüsü olmuştur. Bu büyük yükselişte hiç süphesiz hümanizm felsefesinin özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikleri insanlık benimseyip dönemin en güçlü düşünce prensipleri haline getirmiştir. Hümanizmin özellikleri şulardır.
- Sanatın Konusu İnsandır,
- İnsan Merkeziyetçi Bir Yaklaşım: Hümanizm insanı merkeze alarak ve insanı üstün varlık görerek hareket edilmesini düşünen bir akımdır. Hümanizmin en büyük özelliği insancılıktır.
- İnsanın Yeteneklerini ve Potansiyelini Yükseltme: Hümanizm insanı değerli gördüğünen, onun yaptığı işleri ve yeteneklerini taktir eden ve ödüllendirmeyi hedefleyen bir yapıdadır.
- Bilimsellik ve Rasyonalite: HHümanizm, bilime ve bilimsel yönteme büyük önem verir. Doğa ve insan dünyasını anlamak için gözlem, deney ve akıl yürütme süreçlerini kullanır.
- Özgür Düşünce: Bireyin ve insan kutsallığına inanan hümanizm aynı şekilde bireyin düşüncelerine ve dile getirmesini de destekleyen bir özelliği bulunmaktadır.
- Evrenseldir,
- Antik Roma ve Yunan Medeniyetinden Etkilenmiştir.
Edebiyatta Hümanizmin Etkileri
Hümanizm edebiyattan yükselmiş bir düşünce akımı desek yalan söylemiş olmayız. Hümanizmin yeri edebiyatta, karakterlerin kendi iç dünyasını, insani ahlakı ve evrensel değerleri keşfetmek istemesinden ortaya çıkar. Bu sebepten dolayı hümanizmin etikisin hala edebiyatta görebilmekteyiz. Hümanist Edebi eserlerde karakterlerin iç dünyaları, duygusal çatışmaları, umutları, hayal kırıklıkları ve sevinçleri hümanist yaklaşımın bir yansımasıdır.
Hümanizm, aynı zamanda insanın evrensel değerlerini ve ahlaki sorumluluklarını vurgular. Edebi eserlerde doğruluk, adalet, sevgi, merhamet gibi değerler hümanist anlayışın temel unsurlarıdır.
Edebiyatta Hümanizm Temsilcileri
Hümanizmin çok büyük temsilcileri hep edebiyat alanından çıkmıştır. Aşağıda hümanist edebiyat sanatçılarını görebilirsiniz:
- Francesco Petrarca
- Desiderius Erasmus
- Thomas More
- Michel de Montaigne
- Dante Alighieri
- William Shakespeare
Resimde Hümanizmin Etkileri
Hümanizm dönemin en etkili düşünce akımlarından birisidir. Bu yüzden, dönemin bir çok alanında hümanizm etkilerini görmemiz mümkün. Sanat alanında da bu akım oldukça önemli yer kaplıyor. Hatta sanatı insanla temellendirip rönesansın ortaya çıkmasına sebep olur. Rönesansla birlikte sanatçılar daha özgür ve kendi düşünçeleri tuvallerine aktarabilir hale geliyorlar. Özellikle resim sanatında hümanizmin etkilerine çok yoğun bir şekilde rastlıyoruz. Rönesans döneminde oluşturulan sanat eselererinin çoğunda ana konu insandır. Öyle ki dini resimler yapılırken dahi tanrısal varlıklar, insan formunda resmedilmiş (Örnek: Ademin Doğuşu) çünkü hümanizmde ve klasisizm de mükkemel olan insan ve doğadır. Rönesans döneminde sanat eserleri inanları ne kadar iyi gerçekçi çizerse o kadar başarılı kabul edilir. Bu sebepten Hümanizm akımı belki de en çok resim sanatını etkilemiştir.
Resimde Hümanizm Temsilcileri
Resim sanatında aslında çoğu rönesans ressamı hümanizmin temsilci olarak ele alınabilir. Ama öyle sanatçılar var ki insan portreleriyle bilinmiş ve o eserler günümüzde dahi en büyük sanat eserleri olarak kabul edilmektedir. Bu sebepten bu kişileri baş temsilci olarak yazabilmekteyiz. Hümanizmin resimdeki temsilcileri şunlardır:
- Leonardo da Vinci
- Michelangelo
- Raphael
- Sandro Botticelli
- Titian
- Albrecht Dürer
- Jan van Eyck
- Hans Holbein the Younger
- Caravaggio
- Rembrandt
Heykelde Hümanizmin Etkileri
Heykel sanatı antik Roma ve Yunan medeniyetlerinden sonra orta çağda çok büyük bir gerilemeye hatta yok olmaya kadar gelmişti. Orta çağda dini sebeplerden dolayı bir bireyin heykeli yapılamıyordu. Hümanist düşüncenin ortaçağda çoğalması ve etki alanalarının artmasıyla. Dini dogmaların yıkılışları gerçekleşti. Bu yıkılışın sonucu rönesans döneminin başlangıcı ortaya çıktı. Rönesans döneminde bir çok sanatçı heykel alanında eserler ortaya çıkarabildi. Bu dönemdeki heykel eserlerinin çok büyük bir kısmı insan figürleri taşıyordu hatta konu dini konular olsa bile. Hümanizm belki de en çok heykel sanatını etkiledi ve heykel sanatında başka bir dönemi başlattı.
Heykelde Hümanizm Temsilcileri
Özellikle rönesans döneminin getirdiği özgür düşünce, hümanizmle birleşince en büyük hümanist heykeltraşlar bu dönemde ortaya çıktı ve eserler verdi. Hümanist sanatçıların listeleri şu şekildedir:
- Donatello
- Michelangelo
- Gian Lorenzo Bernini
- Auguste Rodin
Kaynak: Artincontext.org
