Yunan Mitolojisi Tarihi & Tanrıları & Hikayeleri

Yunan mitolojisi, Eski, kadim ve popüler bir mitolojidir. Yunan tanrılarının, hikayelerin ve kahramanlıkların anlatıldığı mitolojik hikayelerdir. Kökeni ve başlangıcı M.Ö. 10-5.yüzyıllara dayandığı düşünülmektedir. Yunan mitolojisi, yunun tanrılarının, hikayeleri, kahramanlıklarını ve ritüellerini anlatan hikayelerdir. Her ne kadar şu an bu anlatılar mit olarak görülse de zamanında bu hikayeler ve söylemler, zamanında Antik Yunan halkının dini inanışlarıydı ve hayatlarının merkeziydi. Öyle olacak ki, teknolojinin o kadar kısıtlı olduğu dönemde dahi anlatılar kalıcılığını korumuş ve günümüze kadar gelmiş. Antik Yunan halkının dini, anlatılara, anıtlara ve tapınaklara isim olmuş bunun yanında batı medeniyetinin çok önemli yapı taşlarından biri haline gelmiş. Kendilerinden sonra gelen uygarlık olan Roma İmparatorluğu döneminde dahi bu anlatıların etkileri devam etmiştir. İlerleyen dönemlerde dahi, şairler, ressamlar, heykeltıraşlar bu hikayelerin etkisinde sanat eserleri ortaya çıkarmıştır.

Yunan mitolojisinin literatürel olarak aktarılması, şairler ve arkeolojik eserlerden geçmektedir. Özellikle Homeros’un İlyada ve Odysseia eseri, yunan mitolojisindeki önemli kaynaklardır. Herodot, Hesiodos ve diğer Yunanlı şairler sayesinde de antik yunan tanırların tanımlanmasını ve özelliklerini bilmekteyiz.

Her din gibi Antik yunan dini de temel olarak, dünyanın yaratılışını ve şu anki durumunu açıklayan hikayelerdir. Antik yunan mitolojisi, içinde barındırdığı hikayelerle, evrenin kaostan nasıl doğduğunu, doğanın elementlerinin nasıl meydana geldiğini ve çeşitli doğa olaylarının nasıl gerçekleştiğini açılar. Bu doğrultuda tanrılara hikayeler, kahramanlıklar tanımlayarak, onları yücelterek, çok daha anlamlı hale getirir. Bu sebepten dolayı, Yunan mitolojisinde birçok kahramanlık hikayeleri, savaşlar ve aşklar bulunmaktadır. Anlatımı ve gizem duygusunu pekiştirmek için yunan mitolojisinde bir çok hikaye bulunmaktadır. Olimpos tanrılarının yükselişi, titanlarla olan mücadeleler ve devler gibi yunan tanrılarını yüceltecek pek çok anlatı bulunmaktadır.

Yaratılış Miti: Dünyanın Oluşumu

Mitler eski insanlar tarafından bize aktarılan hikayelerdir. Mitolojilerin büyük çoğunluğu zamanında dönemin insanlarının inandığı dinlerdi. Her dinde olduğu gibi Yunan mitolojisi de dünyayı, varoluşu, yaratılışı anlamak ve dünya üzerindeki olayların nasıl ve neden gerçekleştiğini açıklayan söylemler barındırmaktadır. Yunan mitolojisinin yaratılış hikayesini antik dönemden yazılmış eserlerden ve şiirlerden bilebiliyoruz. 3 adet büyük yaratılış miti bulunmaktadır. Homer, Hesiod ve Orphism’in mitleri. Bu eserlerden en bilindiği, Hesiod’un yazdığı ‘Theogonia’ eseriydi. Bu eser büyük ölçüde, evrenin yaratılışını ve tanrıların nasıl meydana geldiğini anlatmaktaydı.

Yunan mitolojisine göre evrenin başlangıcında, karanlık ve khaos vardı. Sonsuz karanlığın içinde bulunan khaos durumunda Gaia (Yeryüzü), Tartaros (Yeraltı), Eros (Arzu), Erebus (Karanlık) ve Nyx (Gece) ortaya çıktı. Ardından Gaia’dan, Uranüs (Gök veya Gökyüzü) ve Pontus (Deniz) ve Dağlar gibi diğer ilksel varlıklar ortaya çıktı. Erebus ve Nyx’ten Hemera (Gün) ve Aethena (Uzay) meydana gelmiştir. Nyx ise momus (suçlama) Ponos (Keder), Moros (Kader), Thanatos (Ölüm), Hypnos (Uyku), Eris (Çekişme), Geras (Yaş), Philotes (Arkadaşlık), Apade (Kandırma), gibi ilkel varlıkları yaratır/doğurur(?).

Toprak Ana tek başına Uranos’u (Gök), Pontos’u (Deniz) ve Dağlar’ı yarattı. Peşinden, oğullan Uranos ve Pontosla birleşerek, artık yaratılmış olan evreni tannsal varlıklarla doldurdu (B. Cömert, 2008). Toprak ana daha sonra bu çocuklarla ilişkiye girerek, 12 titanı (Okeanus, Koeus, Krius, Hyperion, İapetus, Kronus, Theia, Rheia, Themis, Mnemosyne, Phoebe ve Tethys), Cyclopesları, Hecatoncheiresleri ve çeşitli deniz canlılarını yaratmıştı.

Gaia ve Uranüs’ün Hikayesi, Uranüsün Yıkılışı ve 12 Titan

Gaia Göklerin tanrısı olan Uranüs ile birleşerek, 12 Titanı doğurur bu titanlar Okeanus, Koeus, Krius, Hyperion, İapetus, Kronus, Theia, Rheia, Themis, Mnemosyne, Phoebe ve Tethys’dir. Titanlar engin sihir bilgisine sahip dev cüsseli varlıklardır. Titanların yanında Kyklopes, Hecatoncheiresleri adında yaratık devler de ürer bu ilişkinden. Uranüs, bu yaratıklardan tiksindiği için onları taratarosa kapatır. Ama evlatlarının Tartarosa kapatılmasına kederlenen Gaia çocuklarını Uranüs’e karşı kışkırttı ve bir orak vererek babalarını öldürmelerini istedi. Bu teklif karşısında korkan tanrıların içinden biri (Kranus) bu teklifi kabul ederek, pusuya yattı. Uranüs Gaia ile birleşmeye geldiğinde, elinde bulunan orağı Uranüs’ün hayalarına salladı ve Uranüs’ün uzvu koptu. Etrafa kanlar akmaya başladı ve bu kanlar toprağı dölledi, ortaya orman perileri, Erinyeler ve zırhlı kargıılı devler ortaya çıkar. Rivayete göre fırlayan uzvu denize düşer ve ak bir şekilde köpürür. Bu köpükten de güzeller güzeli Afrodit ortaya çıkar. Uranüs’ün iktidarının bitmesiyle titanların içinde Kronus lider olur. Böylelikle 2.kuşak tanrıların çağı başladı. Bu titanların özellikleri ve çocukları şu şekildedir:

Yunan Mitolojisi Tanrıların Aile/Soy Ağacı

Yunan mitolojisinde evrenin başlangıcı khaos olarak adlandırılır. Khaos’tan daha sonra 5 tanrı ortaya çıkar. Bunlardan en önemlisi ve dünyanın oluşumunun temeli olan Gaia 3 çocuk yapar (Uranüs, Dağlar, ve Pontos). Bu nesil 1.kuşak tanrılar olarak adlandırılır. Gaia Pontus ve Uranüs ile birleşerek, bilinen dünyanın elementlerini ve Titanları meydana getirir. Uranüs’ün devrilişinden sonra 12 titan, dünyanın yönetimine geçer ve 2.kuşan tanrılar denen dönemi başlatır. Titanların binlerce çocuğu olur ve Yunan mitolojisinin soy ağacı giderek çoğalmaya başlar. Kronos ve Rhea’nın çocukları ve diğer titanların çocukları 3.kuşak tanrılar olarak adlandırılır. Özellikle Kronos ve Rhean’nın 6 Çocuğu (Poseidon, Hades, Zeus, Hestia, Demeter, Hera) bu kuşağın en önemli tanrıları arasındandır. Bu kuşaktan sonra Zeus’un soyu oldukça önellidir. 12 Olimpos tanrısının 8’i Zeus’un soyundan gelmektedir. Bu kuşaktan sonra Yunan mitolojisinin soyu önemli önemsiz on binlerce olduğundan takip etmesi ve bilinmesi bir o kadar zordur. Sizler kayda değer hikayeleri olan ve soy ağacının önemli zincirleri olan tanrıların soy ağacının haritasını hazırladık. Bu soy ağacını aşağıdan inceleyebilirsiniz:

Titanların ve Tanrıların Savaşı – Zeus’un Egemenliği: Tanrıların Kralı

2. Kuşak tanrıların hükümdarlı başladığında, babasını öldüren Kronos, Rhea ile birlikte olur ve 6 Olimpos tanrısını yapmaya başlar. Olimpos tanrıları olarak bilinen 3.kuşak tanrılar doğmaya başladığında titan Kronos çocuklarından birinin onu devireceğinden korkar ve doğan tüm çocuklarını yer. Rhea 6. çocuğunu (Zeus) doğurduğunda Kronos’a vermemek için bir taşı sarar ve Kronos’a Zeus’u yedirdiğini sanarak kandırır ve Zeusu kaçırır. Zeus bu süreçte planlar yaparak, güçlenmeye başlar. İlk olarak Tarators’ta hapis olan Kyklopes, Hecatoncheiresleri serbest bırakır. Bu duruma Minnatar olan yaratıklar, Zeus’a gök gürlemesin, şimşekleri ve yıldırımları verirler. Böylelikle yeteri kadar güçlenen Zeus, 11 Yıl sürecek Titanomahia (Titanların ve Tanrıların Savaşını) başlatır. Zeus’un ilk işi kardeşlerini Kronos’un karnından çıkarmaktı. Serbest kalan 5 kardeş Zeus’un saflarına katıldı ve Olimpos dağında tanrılar mevzilendi. Rhea sayesinde bazı titanları da ikna eden Zeus artık hazırdı. Titanlar ise Othrys Dağında mevzilenmişti. 11 Yıl sürecek olan savaşın sonunda, 3.kuşak tanrılar savaşı kazandı ve titanların çok büyük kısmı Tartaros’a hapis edildi. Bunun yanında boşata kalan tahta Zeus oturdu ve savaşın karargahı olan Olimpos dağına bir saray inşa ettirir. Böylelikle 3.tanrı kuşağı resmen başladı.

İnsanlığın Yaradılışı ve Prometheus’un Sonsuz Azap Dolu Hikayesi

Yunan mitolojisinde insanlığın yaradılışı ile ilgili bir çok mit bulunmakta. Bu mitler arasında en tutarlı ve en bilindik olan ise Prometheus’un hikayesidir. Titanların ve tanrıların savaşında, bazı titanlar tarafsız kalmayı bazıları ise tanrıların tarafını tutup savaşta yerlerini almıştı. Prometheus ve Kardeşi Epimetheus, bu savaşta Olimpos tanrılarının yanında yer aldı. Savaş titanların kazanmasıyla beraber, dünyaya yeni bir yönetim geleceği kesinleşti. Zeus Prometheus’a ve kardeş Epimetheus’a dünyadaki canlıları yaratma yetkisi ve hediyeler vermişti. Epimetheus kuşlara uçmayı ve görkemli tüyleri, vahşi hayvanlara dişleri ve pençeyi olmak üzere bir çok hayvana özellikler vermişti. Bu sırada Prometheus ise çamurdan insanları yapmıştı. Zeus bu varlıkları sadece onlara itaat edecek canlılar olarak görürken Prometheus ise tanrılar gibi yeni bir medeniyet kuracak ölümlü varlıklar olarak görmekteydi.

Prometheus’un Ateşi İnsanlara Hediye Etmesi ve Cezalandırılması

Bir gün Zeus insanlardan kurban almak istedi. Prometheus burada insanların tarafını tutarak verecek olan kurbanlıklar arasında olan bir öküzün, parçalarını iki kaseye koydu. Kasenin birine kemikleri koyup yağları ile süsledi, diğerine ise etleri koyup organlarla üstünü kapattı. Zeus ise yağlarla süsleneni seçti. Aldatıldığını öğrenen zeus öfkelendi ve yeryüzünde bir daha ateş kullanımına izin vermedi. Ateşin gitmesiyle beraber insanlar, savunmasız varlıklar olarak kaldı. Prometheus kendi yarattığı varlıkların bu kadar aciz kalmasından dolayı bir şeyler yapmak istedi. Olimpos dağında tırmanan Prometheus, tanların ateşinden bir parça çaldı ve insanlara hediye eti. İnsanlar ise bu ateş sayesinde medeniyetlerini büyüttü. Bu durumu fark eden Zeus öfkelendi ve insanlara ateşi veren, Prometheus’a sonsuz bir azap ile cezalandırdı.

Tanrılar ve Tanrıçalar: Olimpos Dağı’nın İhtişamı

Titanların savaşı bittiğinde ve Olimpos dağı yükseldiğinde, 3.kuşak tanrılarının dönemi başlamış bulunmaktaydı. Titanlıları deviren bu tanrılar. dünyayı Olimpos dağında yönetme kararı aldı. Tanrıların dünyayı yönetmesi gerekmekteydi ve bu yüzden dünyanın yönetimini paylaştılar. Gökleri Zeus, denizleri ve suları Poseidon ve yer altını ise Hades aldı. Yönetimin hemen başlangıcında Metis’ile evlenen Zeus, doğacak çocuklarından birinin onu devireceğinden endişelenip, Metis’i yer. Hamile olan metis yenmiş olmasına rağmen, Zeus’un anlından bu çocuk dünyaya gelir ve Athena doğmuş olur. Zeus’un diğer çocukları da Olimpos dağında yerini alır ve bilinen 12 Olimposlu tanrılar ve konsey oluşturulur. Zeus bu tanrıların en büyüğü olarak kabul edilir. Bu tanrılar arasında birçok çekişme, hikaye ve mitler oluşur. Böylelikle dönemin insanları da doğa olaylarını, o dönemde açıklanamayan vakaları, tanrıların alametleri ve hikayeleriyle bağdaştırır. Yunan mitolojisi baz alınarak bu hikayeler, batı kültürünün önemli mihenk taşlarıdır. Batı dünyasının sanatsal, felsefe ve çeşitli entelektüel davranışların temeli Antik Yunan’da bu mitler çerçevesinde atılmıştır.

12 Olimposlu Tanrılar ve Görevleri

Zeus titanlarla olan savaşını bitirdiğinde Olimpos dağının üstüne bir saray inşa eder. İnşa ettiği saraydan, kardeşleri ve çocukları ile beraber dünyayı yönetir. Her tanrının dünyadaki olayları gerçekleştirdiği görevleri bulunur. Toplada 12 tanrı Olimpos’ta ikamet eder ve dünyada sorumlu olduğu noktalar vardır. 12 Olimposlu tanrılar ve görevleri şu şekildedir:

1. Zeus (Gökyüzünün tanrısı)
2. Hera (Evlilik tanrıçası)
3. Poseidon (Denizlerin tanrısı)
4. Demeter (Tarımın tanrıçası)
5. Athena (Bilgelik tanrıçası)
6. Apollo (Işık ve müzik)
7. Artemis (Vahşi doğa)
8. Ares (Savaşın tanrısı)
9. Aphrodite (Aşk ve güzellik)
10. Hermes (Habercilik)
11. Hephaestus (Demircilik)
12. Dionysus (Şarap)

12 Tanrıdan 8’i Zeus’un çoğudur. Genel olarak Olimposlu tanrıların görevleri şu şekildedir.

Zeus

Zeus, titanlarla olan savaşından sonra Olimpos dağına inşa ettiği saraydan tanrıların lideri (Tanrıların Kralı) olarak dünyayı yöneten tanrıdır. Kendisi daha sonrada şavaşacağı bir titan olan Kronos’un son oğludur. Titanların savaşından sonra kendisi gökyüzü ve yıldırımlar tanrısı olmuştur. Zeus tanrılar arasındaki adaleti sağlayan, cezalandırmayı yapan kişidir. Bunun yanında Zeus’un künyesi şu şekildedir:

Poseidon

Poseidon, dünyaların ve tanrıların yöneticisi Zeus’un kardeşidir. Annesi Rhea Babası ise Kronos’tur. Titan ve tanrıların savaşından sonra Olimpos’ta yerini almış ve 3 büyük tanrıdan biri olmuştur. Poseidon Yunan mitolojisinde denizlerin tanrısı olarak bilinir. Ayrıca Depremler yapıcısı ve atların koruyucu gibi görevleri bulunmaktadır. Poseidonun Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Demeter

Demeter 12 Olimposlu tanrıdan biridir. Kimi yerlerde güzel saçlı kraliçe olarak da geçer. Titan olan Kronos ve Rhea’nın kızı Zeus’un ise 5 kardeşinden biridir ve eşidir. Demeter Yunan mitolojisinde tarım ve bereketin tanrıçası olarak bilinir. Ayrıca bitkilerin büyümesi ve mevsimlerin kontrolünden de sorumlu kişidir. Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Hera

Hera 12 Olimpos tanrısındandır. Kronos ve Rhea’nın çocuklarındandır. Zeusun hem kardeşi hem de eşidir. Ares, Hebe ve Hephaistos’un annesidir. Hera Yunan mitolojisinde evlilik ve kadınların tanrıçası olarak bilinir. Yunan mitojisindeki yeri şu şekildedir:

Dionysus

Dionysus Zeus’un Semele adındaki bir ölümlüden yaşadığı aşktan ortaya çıkar. Hera tarafından kıskanılan Dionysus çeşitli zulümlere maruz kalır Hera tarafından. Çoğu kaynak Dionysus’u Olimpos tanrılarından sayar. Dionysus Yunan mitolojisinde, şarap, eğlence ve şenlik tanrısı olarak bilinir. Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Ares

Ares 12 Olimposlu tanrıdan biridir. Zeus ve Hera’nın oğludur. Ares Afrodit’le olan kaçamak ilişikisi, çeşitli savaş hikayeleri ve Athenayla olan çatışmaları ile bilinir. Ares Yunan mitolojinde savaş ve şiddetin tanrısıdır. Ayrıca, savaşçıların koruyucusu olarak da bilinir. Aresin Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Hephaistos

Hephaistos Zeus ve Hera’nın çocuğundan biridir (kimi kaynaklar Hera’nın tek başına doğurduğunu söyler). Hephaistos Yunan tanrıları arasında en çirkinidir ve sakattır(iki ayağı da aksamaktadır). En çirkin olmasına kıyasla en çok sevilenidir. Güzeller güzeli Afrodit’le evlidir. Hephaistos Yunan mitolojisinde, ateş ve demircilik tanrısıdır. El zanaatları, teknoloji ve mimarlık gibi görevleri bulunmaktadır. Hephaistos’un yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Apollon

Apollo Zeus’un ikinci eşi olarak bilinen Leto’nun oğlu Artemis’in ikiz erkek kardeşidir. 12 Olimposludandır. Kendisiyle ikonlaşmış bir lir taşır ve okuna sahip olmasıyla oldukça popüler bir tanrıdır. Apollon güneşle de kişiselleştirilmiştir. Apollon Yunan mitolojisinde, Işık ve şiir tanrısı olarak ve tıp, okçuluk ve müzik alanındaki başarılarıyla bilinir. Apollon’nun Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Artemis

Artemis Zeus’un ikinci eşi olarak bilinen Leto’nun kızı Apollon’nun ikiz kız kardeşidir. 12 Olimposludandır. Kendine özgü bir yay taşır, ve ayla kişiselleştirilmiştir. Bakire olarak bilinir. Artemis Yunan mitolojisinde, avcılık ve vahşi doğa tanrıçasıdır. Ayrıca yaban hayatının ve doğanın koruyuculuğu gibi görevleri de vardır.

Athena

Athena, Zeus’un ilk eşi olan Metis’in hamileyken, Zeus tarafından yutulmasıyla ve ardından Zeus’un alnından doğmasıyla bilinir. Athena parlak kalkanı ve kaskıyla popülerdir. Yunan mitolojisinde Athena, bilgeliğin, strateji ve barışın tanrıçası olarak bilinir. Zeytin dalı, baykuş Athena’nın simgelerindendir. Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Afrodit

Afrodit, iki farklı doğum hikayesi olan tanrıçadır, Uranüs’ün kopan uzvundan yada Zeus ve Dione’nin kızı olarak bilinir. Güzeller güzeli, en güzel tanrıçadır. Kendisinin çalkantılı aşk hayatı ve kaçamakları oldukça popülerdir. Troya hikayesindeki yeri ve Aresle olan kaçamağı oldukça bilinen hikayelerdir. Afrodit Yunan mitolojisinde, aşk, güzellik ve cinsellik tanrıçasıdır. Afrodit’in yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Hermes

Hermes Zeus ve Maia’nın oğludur. 12 Olimpos tanrısından biridir. Hızı, kanatlı sandaletleri, yuvarlak şapkası ve habercinin asasıyla özdeşleşmiştir. Hermes Yunan mitolojisinde, habercilik, kurnazlık ve hırsızlık tanrısı olarak bilirin. Hermes atletizm ve müzisyenlikle de ilgilidir. Hermes’in Yunan mitolojisindeki yeri şu şekildedir:

Önemli Yunan Mitolojisi Hikayeler

Yunan mitolojisinde, birçok çatışma, kavga, savaş, aşk vb. hikayeler bulunmaktadır. Bazı hikayeler, hüznüyle, hederiyle, ve içinde barındırdığı dramla Yunan mitolojisindeki yeri farklıdır. Bu hikayeler genelde batı edebiyatında ve sanatında da oldukça önemli bir yere sahiptir. İnsanların etkilendiği ve antropolojide önemli yeri olan hikayelerden bazıları şunlardır:

• Prometheus’un Ateşi Çalması
• Perseus’un Medusa’yı Öldürmesi
• Theseus’un Minotaur’u Yenmesi
• Herakles’in On İki Görevi
• Odysseus’un Troya Savaşı Sonrası Maceraları
• Pandora’nın Kutusunun Açılması
• Orpheus’un Eurydice’i Yeraltı Dünyası’ndan Kurtarma Denemesi
• Midas’ın Altın Dokunuşu
• Argo’nun Yolculuğu ve Altın Post’u Arayışı
• Icarus’un Güneşe Uçma Denemesi ve Düşüşü
• Afroditin Doğuşu
• Persephone, Hades ve Demeterin Hikayesi

Kaynak:

• Ludios, Erişim Adresi: https://ludios.org/greekgods/
• Vikipedia, Erişim Adresi: https://en.wikipedia.org/wiki/Chaos_(cosmogony)#Greco-Roman_tradition
• Britannica, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/Greek-mythology
• Homeros, İlyada
• The Collector, Erişim Adresi: https://www.thecollector.com/greek-creation-myths/
• Bedrettin Cömert(2008). Mitoloji ve İkonografi, De Ki Basım Yayım, Ankara
• Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul 1972.