Dijital okuryazarlık, herhangi bir dijital araç sayesinde, bir bilgiye ulaşma veya dijital platformlar için içerik üretme becerisine denmektedir. Aktif olarak en büyük bilgi öğrenme kaynağımız dijital platformlardır. Öyle ki kişisel bilgisayarımız, tabletlerimiz, herhangi bir zaman veya mekân koşulu olmadan internete bağlanmamızı sağlayan telefonlarımız sayesinde bilgi akışı elde etmekteyiz. Bu kadar çok sık kullandığımız araçlarımızı nasıl kullanılacağımızı bilmek de oldukça önemlidir. Dijital dünyanın, hayatımıza girmesiyle beraber, çok sıradan olan okuryazarlık kavramı da bazı değişikliklere uğradı. Dijital dünyanın getirdiği dinamikler sayesinde, kullanıcıların alışkanlıkları değişti. Dijital ortamda zaman geçiren bu kullanıcılara içerik sunmayı hedefleyen platformlar ortaya çıktı.
İçerik
Dijital Okuryazarlığın Önemi
Dijital platformlarda bilgi edinme davranışı, gün içinde ortalama olarak ondan fazla kez tekrarladığımız bir davranıştır. Akşam yapacağımız yemeğinin tarifine veya ülke gündemindeki bir habere ulaşmadaki en büyük kaynağımız, dijital platformlardır. Bu kadar büyük kaynakta, çok fazla içerik üreticisi olduğundan, doğru bilgiye ulaşmak bazen zor olabilmektedir. Bu yüzden doğru bir dijital okuryazarlık bilgisi sayesinde, aradığımız bir bilgiye, internette çok daha kolay bir şekilde ulaşabiliriz. Dijital okuryazarlığın bize kattıkları ve önemi şu şekildedir;
- Dijital okuryazarlık sayesinde, doğru bilginin nerede olabileceğini bilebilirsiniz.
- Dijital okuryazarlık sayesinde, içerikleriniz, dijital platformlarda daha başarılı istatistikler elde eder.
- Dijital okuryazarlık sayesinde bir bilgi ararken harcayacağınız zamanı azaltabilirsiniz.
- Dijital okuryazarlık sayesinde, dolandırıcılık ve dijital hırsızlık olaylarıyla karşılaşıldığında, zararsız bir şekilde atlatabilirsiniz.
- Dijital ortamda sizlere ulaşmak isteyen kişilere, iletişim bilgilerinize kolay bir şekilde bulmasını sağlayabilirsiniz. Aynı durumun negatif halinde ele alacak olursak, size ulaşmak istemediğiniz kişilerden, iletişim bilgilerinizi saklayabilirsiniz.
İnternette Doğru Bilgiye Nasıl Ulaşılabilir?
İnternette Doğru Bilgiye Nasıl Ulaşılabilir?
İnternet, birçok içerik üreticisin bulunduğu devasa bir ortamdır, bu kadar çok içerik üreticisinin olduğu bir yerde, çok fazla bilgi kirliliği bulunmaktadır. Bu bilgi kirliliklerinden dijital okuryazarlık sayesinde, hangisinin yanlış olabileceğini hangisini doğru olabileceğini kolaylıkla öğrenebilirsiniz. Öncelikle dijital ortamlarda bilgiyi, iki yolla elde edebilirsiniz. Bu yollar şunlardır;
- Belli bir konu üzerinde araştırma yaparak.
- Kullandığınız sosyal medya platformlarında önümüze çıkan bilgiler sayesinde.
Bu kullanılan iki bilgi edinme yolunda da, yanlış bilgi elde etmemiz olasıdır. Ama bu yolları birbiriyle kıyaslayacak olursak, kullandığınız sosyal medya platformları üzerinden, karşımıza çıkan bilginin yalan bilgi olma potansiyeli, arama yaparak edindiğimiz bilgiye göre daha fazladır. Bunun sebebi, Web 2,0’ın getirdiği özellik sayesinde, her kullanıcının dilediği gibi yazı yazması, bu yazdığı yazıyı anonim bir şekilde yayınlamasına olanak sağlamıştır. Hal böyle olunca bu kişilerden çıkan haberlerin, yalan haber olma olasılığı oldukça yüksektir. Herhangi bir arama yaparak elde edeceğimiz bilgiler, genel olarak bir site üzerinden yayınlandığından dolayı, yanlış bilgi olma olasılığı, nispeten daha düşüktür. Tabii ki burada arama yaptığınız site, kullandığımız kaynakların ne kadar güvenli olduğu, vermiş olduğu bilgilerin kaynağını belirtilmiş olması oldukça önemlidir. Bir bilginin doğruluğunu etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır;
- Yayınlanan bilginin veya haberin, kaynağının verilmesi,
- Bilgiyi yayan kişinin, anonim olup olmadığı,
- Bilgiyi yayan kişinin, konuyla alakalı bilgi ve birikimin olması,
- Yayın yapan sitenin veya kişinin, kurumsal bir yapıda olup olmaması.
- Elde edilen bilginin, diğer kaynaklarla kıyaslandığında, doğruluk payının ne durumda olduğunun kontrol edilmesi,
- Verilen bilgilerin dayanıklılığının sağlamlığı,
- Bilindik bir kişi veya web sitesi olup olmadığı,
- Yazıyı sıradan bir kullanıcının mı yazdı yoksa site yöneticisinin mi yazdığı ( Bunun sebebi yazının yayınlanmadan önce kontrol edilmesidir. Sıradan kullanıcı bir yazı yazdığında, yazdığı yazıyı kontrol etmez. Forum gibi bilgi kaynakları, her ne kadar büyük web siteleri olsalar da çok da güvenilir bilgi kaynakları değillerdir)
Arama Motorları Nasıl Çalışır?
Arama Motorları Nasıl Çalışır?
Arama motorlarını anlamak için güzel bir metafor üzerinden ilerlemek yararlı olacaktır. İnterneti devasa bir ki bir kütüphane olarak düşünecek olursak, bu kütüphanedeki her bir kitabı da birer web sitesi olarak tanımlayabiliriz. Arama motorları bize bu devasa kütüphanede, okumak istediğimiz içeriğe, en uygun kitabı bize getirmeyi hedefleyen bir kütüphane görevlisidir.
Bir bilgiyi aramaya çalıştığımızda, ilk yapacağımız iş tarayıcımızda bulunan arama motorlarından, elde etmek istediğimiz bilgi ile ilgili bir metin yazmaktır. Arama motorlarına bu metni yazdığınızda, arama motorları kendi taradığı milyonlarca web sitesi ve içerikler arasından, yapmış olduğumuz aramaya göre, doğru içerikleri bulup, kendi içinde barındırdığı sıralama faktörlerine göre, sizlere sıralama oluşturarak, bu içerikleri karşınızda sunar. Biz de karşımıza çıkan bu web siteleri arasından birini seçerek içeriğe ulaşırız. Arama motorlarının nasıl çalıştığını anlayacak olursak, doğru bilgiye ulaşmanız da o kadar kolay ve hızlı olacaktır. Dijital ortamlarda nasıl arama yapılacağını bilmek oldukça önemlidir.
Arama Türleri
Arama motorları, çok uzun yıllardan beri hayatımızda bulunduğundan, içinde barındırdığı yapay zekâ sayesinde, milyonlarca aramayı analiz ederek, kullanıcıların bir arama yaptığında neye ulaşmak istediğini çok iyi bilmektedirler. Örneğin arama motorlarına ‘kahve’ yazdığınızda kahve ürününü almak istediğinizi düşünüp, sizlere kahve ürünleri satan web sitelerini karşınıza çıkarır. Aynı arama motoruna ‘kahve nedir?’ yazdığınızda ise kahve ile ilgili bilgi yayınlayan web sitelerinin, içeriklerini karşınıza çıkarır. Bu arama türleri dörde ayrılır;
Navigasyon Arama Türü
Navigasyon, spesifik bir konu üzerinde araştırma yapan kişilerin yaptığı arama biçimleridir. Örneğin; Bir markanın ayakkabısının modelini araştırdığınızda, karşınıza direkt o markanın ayakkabısı çıkar. Bu arama türüne, navigasyon arama türü denir. Marka odaklı yaptığımız aramalar, bu kategoriye girer.
Bilgi Arama Türü
Herhangi bir konu ile ilgili bilgi almak için yaptığımız aramalar, bilgi almak amacıyla yapılan aramalar olarak karşımıza çıkmaktadır. ‘nedir?’ ‘ne demek?’ gibi soru kalıpları ile yapılan aramalarda, karşımıza, yaptığımız aramayı açıklayan, ne olduğunu bize aktarmak isteyen, web sitelerinin içerikleri, karşımıza çıkar.
Ticari Arama Türü
Herhangi bir ürün veya hizmet satın almak için yaptığımız aramalar, ticari olarak adlandırılır. Arama motorlarına kahve yazdığımız zaman, karşımıza çıkan sonuçlar genelde ticari sonuçlardır. Bir servis, meslek, usta arattığımız zaman, bu hizmeti veren kişiler veya kuruluşlar karşımıza çıkar, ustanın mesleğin ne olduğunu açıklayan yazılar karşımıza çıkmaz.
İşlemsel Arama Türü
İnternet üzerinden bir işlem yapmak istediğimiz zaman, yaptığımız aramaları, arama motorları işlemsel olarak sınıflandırılır, ‘elektrik faturası ödeme’ diye arattığımız zaman, internet üzerinden elektrik faturası ödememize olanak sağlayan web siteleri karşımıza çıkar.
Sosyal Medyada Bilgi
Web 2,0’ın hayatımıza girmesiyle beraber, internet kullanıcıları sadece okuyucu olmaktan ziyade, artık bir yazar haline gelmişlerdir. İnternet üzerinden bir yazarlık işlemi yapmanın en kolay yolu, bir sosyal medya hesabına sahip olmaktır. Dileyen herkes, istediği sayıda sosyal medya hesabı açabilir ve paylaşım yapabilir. Bu kadar özgür ve anonim olunan bir platformda genellikle oldukça yanıltıcı, doğruluğundan emin olunmayan ve çok öznel bilgiler paylaşılmaktadır. Her ne kadar kurumsal yapıların da sosyal medya hesapları olsa da çoğunluk olarak bireysel ve anonim kullanıcılar, sosyal medya üzerinden yayın yapmaktadır. Sosyal medya genellikle insanların daha çok eğlenmek için zaman harcadığı platformları olduğundan dolayı, bu platformlarının buna yönelik bir altyapısının olmasından kaynaklı sınırlı sayıda metin yazabilme, bilgiyi tam aktaramama, bilgi kaynağını belirtmeme gibi sorunlar meydana gelmektedir. Sosyal medyada görülen her bilgiyi, bilgi havuzumuza almadan önce doğruluğundan emin olmakta fayda var. Bu kadar olumsuz yönünün dışında, sosyal medyadan bilgi edinmenin olumlu yönleri de bulunmaktadır. Gönderi altındaki yorumlar sayesinde onlarca ve yüzlerce kişinin konu hakkında yaptığı yorumları görebilir, farklı bakış açıları elde edebilirsiniz.
Dijital Platformlar İçin İçerik Üretimi
Dijital okuryazarlığın bir kısmı da, yazarlık olan, içerik üretimi kısmıdır. Dijital ortamlara içerik üretirken, dijital ortamları nasıl çalıştığını, insanların nasıl içerik tükettiğini bilip, bu yapılara ve davranışlara göre, içerik üretmek, istatistiksel olarak daha fazla kişiye ulaşmamızı sağlar.
Dijital Platformlarda Kullanıcı Davranışları
Dijital platformlarda kullanıcı davranışı dediğimizde, aklımıza gelen ilk davranış biçimi, bilgiyi tüketme biçimidir. Sosyal medya ve internet kullanıcılara inanılmaz bir hız deneyimi sağlamıştır. Bir mesaj göndermek, önceden aylarca zaman almaktaydı. Önceden bir bilgi edinmek isteyen kişinin, konunun uzmanlarına ulaşması, konu ile ilgili kaynak kitaplarını bulması, oldukça zaman alan ve yoran bir işlemdi. İnternetin getirdiği bu hız sayesinde insanlar kolaylıkla insanlara mesaj atabilmekte, konu ile ilgili doğru kaynaklara çok daha kısa bir sürede ulaşabilmektedir. Bu hız, kullanıcıların davranışlarını, bir içeriğe bakış açılarını da değiştirmiştir. Artık bilgi çok daha unutulabilir bir haldedir ve insanlar internet üzerinde bir araştırma yaparken, oldukça hızlı davranır. Sizin yapmış olduğunuz içeriği bir kullanıcı tüketeceği ile ilgili kararı çok hızlı bir şekilde almaktadır. Bu yüzden bu hızlı tüketime uygun içerikler üretmek gerekmektedir.
Algı Yönü
Algı Yönü F kuralı
İnsanlar internette dolaşırken, genel okuma, yazma kuralları çerçevesinde edindiği alışkanlıklara göre, ‘F’ şeklinde bir algılama yönü oluşmuştur. İçeriğe, insanlar sol üstten başlayıp, ‘F’ şeklinde bir tarama gerçekleştirir. Bu yüzden kullanıcıları içerikte tutabilecek bilgiyi ve başlığı bu algı yönünün önceliğine göre yerleştirmemiz oldukça önemlidir.
İnsanlar Okumaz, Tarar
İnsanlar Okumaz, Tarar
Evet, yukarıda verdiğimiz örneğe göre de insanlar okumaz ‘TARAR’. Bir metinde ne olduğunu insan çok hızlı bir şekilde tarayıp, o metnin kendi için yararlı olup olmadığına karar verir.
Okunabilirlik Kavramı
İnsan gözü, metni okumadan önce o metni saniyeler içinde çok hızlı bir şekilde tarar, bu yaptığı tarama doğrultusunda, işine yarayıp yaramayacağının yanı sıra metnin okunabilir olup olmadığına da kanaat getirir. Kimse upuzun cümleler, paragraflar okumak istemez çünkü o paragrafta belki istediğini bulamayabilir, bu durumda da metni okuyacak kişi zamanını boşa harcamış olur. Bu durumla ilgili daha önce deneyimleri bulunan insan gözü, artık her uzun metni okumaz, metin içinde kendi ihtiyacını karşılayabileceği ufak notlar arar. Bu notlar genellikle metnin alt başlıkları, görsel iletişim öğeleri, infografikler, metin içinde geçen maddeler ve kısa bilgiler olabilmektedir. Bu yüzden metnin ne olduğunu açıklayacak materyallerimize metnimizde yer vermemiz gerekmektedir.
Metni okumaya karar veren kullanıcılarımızın, metni okurken yorulmaması sağlayacak unsurları da metnin içinde barındırmamız gerekmektedir. Doğru kullanılan virgüller, bağlaçlar, kısa cümleler, günlük dilde tercih edilen kelimeler, kısa paragraflar, metnin okunabilirliğini arttırmaktadır.
